Op 30 maart had de laatste avondvoordracht binnen de reeks Voorbij de staatshervorming rond het thema van de democratie plaats. Dit is een initiatief van de Werkgroep Greenfields van Cassandra, Democratie.Nu en WorkForAll.org. Deze keer was het de beurt aan prof. dr. Matthias Storme met als thema 'de scheiding der machten'.
De scheiding der machten
Een begrip dat nauw verbonden is met het begrip democratie is dat van de 'rechtsstaat'. Zoals in vorige lezingen naar voren gebracht werd, is het bestaan van een rechtsstaat evenwel geen garantie op zich dat we met een democratie te maken hebben. Een van de cruciale elmenten hierin is de scheiding der machten. Het Belgische constitutionele model gaat zoals een reeks andere westerse modellen uit van deze 'scheiding der machten'. Matthias Storme bespreekt wat de voor- en nadelen zijn van dit model en wat er in de Belgische realiteit maar van overblijft.
Met de Fortis-affaire, waarbij de overheid duidelijk geprobeerd heeft (en er ten dele in geslaagd is) een beslissing van de gerechtelijke macht te forceren in functie van haar vroegere inmenging (ten gunste van wie?) en haar bevoegdheden te overtreden, is dit thema meer dan actueel. Er kan niet genoeg gezegd worden hoe belangrijk de scheiding der machten is voor de werking van een echte democratie.
Toevallig of niet, de laatste dagen staan de kranten bol van de slechte werking van ons gerechtelijk apparaat. Archaïsch (want ternauwernood geïnformatiseerd), slechte wetgeving (alhoewel we dit jaar wellicht een recordaantal van honderdduizend bladzijden nieuwe wetten over ons heen krijgen), ondeskundigheid van de rechters of zelfs kafkaiaanse toestanden over het vervangen van een lamp. Is hier meer aan de hand? Als men ziet dat sommige processen er jaren over doen, sommige tot vrijspraak leiden wegens een banale procedurefout (die dan wel te wijten is aan gebrekkkige wetgeving) of voor de zoveelste keer verdaagd worden omdat de rechter op het laatste nippertje gewraakt wordt (affaire-Declerck), dan moet men zich wel vragen gaan stellen. Waarom zijn net de drie belangrijkste overheidsdiensten (justitie, financiën en binnenlandse zaken) zwaar in gebreke? Waarom is de parlementaire Fortis-commissie met een sisser afgelopen? Omdat er grotere (€€) belangen spelen? Wie trekt er echt aan de touwtjes?
De Fortis-affaire gaat dan ook over heel wat meer dan een telefoontje van een kabinet naar een rechter of naar een magistraat. Dat was maar een uitloper. In het verleden hebben we reeds gepleit om de scheiding der machten uit te breiden naar andere domeinen zoals de economische macht, de communicatieve macht (de media) en de kiezende macht (de burger). In het geval van Fortis is nu een rechtszaak aangespannen tegen de Belgische overheid omdat ze door haar handelingen de wet op het eigendomsrecht overtreden heeft. Omdat ze zich Fortis-aandelen toegeëigend heeft zonder instemming van de eigenaars, staat deze handeling gelijk met onteigening, waarbij van rechtswege een schadevergoeding toegekend moet worden. Een duidelijke schending der scheiding van de machten. Russische toestanden in spe, hoelang nog?
De basistekst van Matthias Storme leest u hier (http://www.workforall.org/drupal/files/scheidingdermachten.pdf). (pdf -171.23 kb)
Voorbij de staatshervorming
Situering: Dat het slecht gaat in ons land, hoeft niet langer geschreven te worden. De Belg werkt hard, maar toch leeft een kwart van de actieve bevolking van een RVA-uitkering. Tot overmaat van ramp worden we nu overspoeld door een nooit geziene financiële crisis en een recessie om u tegen te zeggen. Net op dat moment bereikt de politieke crisis een hoogtepunt en de regering valt over een flagrante scheiding van de principes van de rechtsstaat. Dit is geen toeval maar een waarschijnlijkheid waarvan de tekenen op de muren van de Wetstraat geschreven waren.
De problematiek is al jaren bekend. Sommigen wijten het probleem aan de communautaire spanningen in dit land. Zodra Vlaanderen onafhankelijk wordt, zouden de problemen vanzelf verdwijnen. De Belgische ziekte is evenwel ook een Europese ziekte en zoveel beter doet Vlaanderen het ook vandaag niet. Wat essentieel niet meer werkt in ons land, en dat geldt grotendeels voor de hele westerse wereld, is de democratie zelf. Er wordt over de hoofden heen van de burger beslist en geregeerd. Men appelleert bij de burger voor solidariteit en democratie, maar in feite is dit net het voorwendsel dat gebruikt wordt om hem buitenspel te zetten.
Een staatshervorming zou echter de structurele democratische impasse kunnen opheffen en ruimte maken voor broodnodige veranderingen in alle landsdelen. Een staatshervorming is dan niet zozeer een te vermijden calamiteit maar een historische opportuniteit om weer een toekomst te bieden aan de volgende generaties. Essentieel daarbij is een tweeledige benadering. We moeten opnieuw eens nadenken over wat democratie nu eigenlijk is. Wat is de essentie van een rechtsstaat en staat het hebben van wetten gelijk aan rechtmatigheid? Hoe kan een waarachtig democratisch Vlaanderen eruitzien? Het is evident dat dit best geen kopie is van het huidige Belgische bestel. Kunnen we hier een voorbeeld nemen in Zwitserland? Of moeten we verder denken? Hebben we zelfs nog een parlementsgebouw nodig?
Deze en nog vele andere vragen zullen in drie avondvoordrachten belicht worden. De bedoeling is dat deze avondvoordrachten uitmonden in een studiedag waarbij in aparte werkgroepen over een blueprint voor een toekomstig Democratisch Vlaanderen binnen een Democratisch Europa nagedacht kan worden.