In het vorige artikel bespraken we hoe het Brexit-plebisciet onterecht als een ‘referendum’ wordt bestempeld. Hierdoor verkrijgen sommige burgers een verkeerd en twijfelachtig beeld over het referendum als een instrument voor burgers om mee de politieke agenda te bepalen.
DEEL 2: Het referendum, een ongeleid projectiel?
Hoewel een rampscenario natuurlijk altijd mogelijk is, is het weinig waarschijnlijk.
1. Mogelijk
Men moet nu eenmaal aanvaarden dat een democratie in theorie zichzelf kan vernietigen, wanneer een meerderheid geen democratie wil. Deze mogelijkheid is een noodzakelijk kwaad: net zoals een mens aan wie de mogelijkheid tot zelfmoord wordt ontnomen ook geen vrij mens meer is, maar een slaaf (er staat een macht boven hem). Indien ook het volk niet tot gelijk welke wet kan komen, bestaat er duidelijk een macht die de volkswil inperkt en dat is géén democratie.
2. Weinig waarschijnlijk
● kijk naar buitenland: 150 jaar directe democratie in Zwitserland en meer dan 100 jaar ervaring met directe democratie in de helft van de deelstaten in de VS.
In de praktijk vallen dergelijke doemscenario’s helemaal niet voor. Het is eenzelfde bangmakerij die ooit werd ingeroepen om het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen en vervolgens het stemrecht voor vrouwen te discrediteren. Toen ging men er ook van uit dat gewone burgers en vrouwen onbekwaam zouden zijn om een stem uit te brengen.
Het tegendeel is eerder het geval: de uitschakeling van de democratie gebeurt doorgaans door de representatieve ‘democratie’.
● kijk naar het verleden: Hitler, Mussolini en andere dictators kwamen aan de macht via de representatieve democratie (en niet via de directe democratie).
Bovendien zijn de nadelen van de particratie (zie volgende mails) immens veel groter dan de mogelijke, vermeende nadelen van referenda.
Zo had men de De Brexit-'catastrofe' kunnen voorkomen ... indien de burgers vijftig jaar geleden al bij de Europese eenwording hun voorkeuren hadden kunnen ventileren via het bindende referendum op volksinitiatief.
En wat indien achteraf toch blijkt dat het volk niet de juiste keuze maakte? Dan is bijsturing via een nieuw referendum altijd mogelijk en zelfs wenselijk.
Emocratie? Ja, maar …
Is het gevaar op ‘emo-cratie’ en ‘populisme’ dan verdwenen?
Natuurlijk niet.
Wanneer burgers worden verplicht hun mandaat af te staan en zij bijgevolg een instrument missen om het beleid bij te sturen, dan wordt stemmen - vaak in een éénmalig ‘gegund’ plebisciet - een bitterzoete proteststem.
De oplossing is evenwel niet minder, maar méér referenda.
Wanneer burgers periodiek een - doorslaggevende - stem kunnen uitbrengen, verdwijnt de woede, machteloosheid en frustratie. Mensen stemmen dan niet langer vanuit de onderbuik, maar volgens kennis en inzicht. Referenda worden the talk of the day. Politiek dringt door tot in de huiskamer. Burgers nemen graag hun politieke verantwoordelijkheid op en geven actief vorm aan een gedeeld maatschappelijk project.
Wij Belgen hebben dit verleerd, omdat we gedwongen aan de zijlijn staan en ons nog steeds elke wetgevende bevoegdheid wordt onthouden. Laat ons dit veranderen.
Een slotgedachte
Referenda zijn de meest humane én de meest efficiënte manier van politiek beslissen
1. onder bepaalde voorwaarden: de democratische instrumenten moeten technisch optimaal zijn uitgewerkt (via een eerlijk en efficiënt referendumdesign).
2. binnen bepaalde grenzen: democratische beslissingen zijn niet op alle domeinen aangewezen. Zo mag de meerderheid van een volk bepaalde politieke of religieuze overtuigingen per referendum niet opleggen aan ieder afzonderlijk individu.
3. met een bepaalde mentaliteit: een democratie is slechts levensvatbaar wanneer er een zekere beschaving; een autonoom, individueel denken en een debatcultuur aanwezig zijn. Nogmaals, democratie moet worden gewild. Democratie kan men per definitie niet opleggen, want democratie voor-onderstelt volkssoevereiniteit. Wanneer democratie niet voldoende wordt gewild, zal ze vreedzaam worden weggestemd.
Het referendum is dus géén wondermiddel, het garandeert op zich geen enkele oplossing. Maar het is wél de voorwaarde tot goed en rechtvaardig bestuur. De directe democratie is het noodzakelijke kanaal om in deze tijd goede maatschappelijke oplossingen te produceren: een bedding waarin ideeën met elkaar kunnen botsen, rijpen en zich verrijken dankzij uitgebreide openbare discussie en beeldvorming.
We hoeven dus het warm water niet uit te vinden. Laat ons leren uit de ervaringen waar referenda wél aan de orde van de dag zijn (zoals in Zwitserland), de bekende valkuilen vermijden en vooral: er de vruchten van plukken.
Lees hier en hier waarom de argumenten die veelal tégen de directe democratie worden ingebracht niet geldig zijn.
Voor het legaliseren van het referendum op burgerinitiatief lanceert Meer Democratie een petitie. Heeft u al getekend en gedeeld?