Drie weken geleden haalde de Antwerpse havenschepen Marc Van Peel (CD&V) in deze krant scherp uit naar de actievoerders tegen de Oosterweelverbinding. 'Ze spelen het spel niet eerlijk,' zei Van Peel, 'ze gedragen zich alsof alleen zij de democratie belichamen, terwijl wij als politici democratisch verkozen zijn en zij niet.' Van Peel beschuldigde sommige actievoerders ook van demagogie en populisme. En hij sprak zich uit tegen een referendum: 'Ik kan me niet voorstellen dat de partijen van de nieuwe Vlaamse regering hun afspraken over de Oosterweel afhankelijk maken van het resultaat van het referendum. Dat zou ongezien zijn, politieke sciencefiction.'
Vandaag zitten de drie belangrijkste actievoerders samen aan tafel voor een stand van zaken. Manu Claeys vertegenwoordigt stRaten-generaal, de bewonersgroep die vier jaar geleden begon te ijveren voor een tunneltracé. Wim van Hees, die ruim een jaar geleden de vzw Ademloos oprichtte, zegt dat hij genoeg handtekeningen heeft verzameld voor een lokale volksraadpleging. En dr. Marc Goethals, de cardioloog uit Aalst, voert een kruistocht tegen fijnstof en lawaaihinder.
Heren, voelt u zich aangesproken door de harde uitspraken van Marc Van Peel?
Marc Goethals: (fel) 'Ja, ik voel me aangesproken. De expertise van de actiegroepen op sommige vlakken is groter dan die van de politici, en ik vind dat zij daar rekening mee moeten houden. Ik woon zelf niet in Antwerpen, maar ik beschouw het als mijn plicht om me te verzetten tegen wat sommige politici de Antwerpenaren op medisch vlak willen aandoen.'
Wim van Hees: 'Ik vind het vooral merkwaardig dat een CD&V-schepen ons ondemocratisch gedrag verwijt, terwijl zijn eigen partijgenoot Kris Peeters minister en zelfs minister-president is geworden zonder aan één verkiezing te hebben deelgenomen. Dan voel ik mij met inmiddels 80.000 handtekeningen toch een stuk beter gelegitimeerd.'
Manu Claeys: 'Wat wij hebben willen doen, is een open en eerlijk debat afdwingen, daarbij gesteund door een aantal specialisten. Wij zijn ook niet tégen iets, we zijn voor een ándere Oosterweel. Daarom liggen de uitspraken van Van Peel mij zwaar op de lever. In 2006 heeft hij mij nog gefeliciteerd, omdat ik als geëngageerde burger niet langs de lijn bleef staan en bij de lokale verkiezingen opkwam voor Groen! En nu zegt hij dit. Ach, ik herinner me nog de tijd waarin alle politici de mond vol hadden van 'het dichten van de kloof met de burger'. Blijkbaar dachten zij daarbij alleen aan optredens in populaire tv-spelletjes en aan verschijningen in de Ronde van Vlaanderen. Als de burger zelf zijn stem laat horen, dan hebben ze het daar moeilijk mee. Terwijl wij slechts gebruikmaken van de inspraakmogelijkheden die de politici zelf hebben gecreëerd, zoals het indienen van een bezwaarschrift, het spreekrecht in de gemeenteraad en het Vlaams Parlement, of het bij de ombudsman aankaarten van vermeende belangenvermenging. Alleen worden we daarbij telkens weer bedrogen.'
Waarom voelt u zich bedrogen door de politiek?
Claeys: 'Alle vorige onderzoeken naar de effecten van de Lange Wapper op het milieu zijn nota bene uitgevoerd door de BAM zelf! En drie weken nadat de eerste echt onafhankelijke studie van Arup/Sum ons tracé als het beste had uitgeroepen, diende de Vlaamse regering de bouwaanvraag in voor het tracé van de BAM. Dat noem ik bedrog. En ik weet dat heel wat parlementsleden van verschillende partijen er net zo over denken.'
Van Hees: "De politiek probeerde aanvankelijk ook voortdurend om ons referendum te kapen. Ik heb vorig jaar een aantal informatieve vragen gesteld aan de Vlaamse Adviesraad voor Volksraadplegingen, maar na acht maanden wacht ik nog steeds op een antwoord. Laat dat referendum toch een feest zijn voor de democratie!'
U hebt bewust aangestuurd op een referendum ná de verkiezingen. Komt het dan niet te laat?
Van Hees: 'Als we het referendum nog voor de verkiezingen hadden willen organiseren, dan hadden we onze handtekeningen half januari moeten indienen, en toen twijfelde ik nog of we er genoeg zouden hebben. Ik heb geprobeerd om afspraken te maken waardoor het toch nog voor de verkiezingen had gekund, maar daar had het stadsbestuur geen oren naar. Hoe dan ook, op de avond na de verkiezingen leven we in een andere wereld. Binnen Open VLD heb je drie of vier hardliners die blijven zweren bij de Lange Wapper, maar daar zitten ook veel twijfelaars, hoor.'
Claeys: 'Die heb je trouwens in alle regeringspartijen. Maar tot aan de verkiezingen regeert de electorale logica. Vooral Dirk Van Mechelen doet nu erg zijn best om de indruk te wekken dat er grote chaos heerst in de regering, om Kris Peeters onderuit te halen.'
Is de enige winnaar tot nu toe niet SP.A, die erin geslaagd is om al haar tramprojecten binnen te halen?
Van Hees: 'De grote winnaars zijn de actiegroepen, want normaal zou in mei de bouwvergunning voor de Lange Wapper zijn afgeleverd. Sommige politici gebruiken de vertraging in het dossier als chantage. Ze hebben geen oren naar het sterke argument dat enige vertraging geen kwaad kan, als het gaat om een project dat de komende 150 jaar de skyline van Antwerpen kan beheersen en de gezondheid verzieken. BAM-voorzitter Karel Vinck en zijn navolgers schermen ook continu met de zes- tot tienduizend jobs die de Lange Wapper zou creëren. Maar als hij dat aantal niet eens nauwkeuriger kan inschatten, wat moeten we dan denken van zijn inschattingen over de financiële kosten?'
Goethals: 'Van populisme gesproken! Karel Vinck krijgt telkens weer de publieke tribune om te zeggen dat de discussie over het fijnstof voorbij is. Terwijl die discussie niet op de juiste manier wordt gevoerd. Als je metingen verricht vlak naast de snelweg, dan zal de hoeveelheid fijnstof nauwelijks groter zijn dan naast een fietspad op de Kempense Heide. Fijnstof vormt zich pas uren of zelfs dagen nadat het is uitgestoten. En alle wetenschappelijke studies wijzen uit dat leven in de nabijheid van een snelweg het leven verkort met gemiddeld tweeënhalf jaar, onder meer door de lawaaihinder. De politici blijven zich ook verschuilen achter verouderde Europese normen. Ze willen niet verder kijken dan hun neus lang is.'
Claeys: 'Karel Vinck is momenteel de bestbetaalde actievoerder van Vlaanderen. Hij mag met overheidsgeld propagandafilmjes uitzenden op de lokale televisie en in het Vlaams Parlement deelnemen aan het debat als voorzitter van een overheidsbedrijf! Die grens hebben wij nooit overschreden.'
U hebt toch ook mogen spreken in het Vlaams Parlement?
Van Hees: 'Op 4 december van vorig jaar heeft Dirk Van Mechelen ons daar weggefietst, omdat hij kwam met nieuwe gegevens over de financiering en zo het nieuws van de dag opeiste. Die cijfers lagen al weken op zijn bureau! Dat was heel clever van hem, maar in democratisch opzicht heb ik daar weinig waardering voor, want voor die 17.000 handtekeningen om spreekrecht te krijgen hadden we wel maanden keihard gewerkt.'
Claeys: 'Politici zijn altijd bang voor gezichtsverlies, en daarom blijven ze zich angstvallig vastklampen aan hun oude waarheden. Maar de tijden zijn veranderd. Overal in Europa wordt er nu gekozen voor tunnels en overkappingen, alleen hier vinden sommige politici het te laat om het project bij te sturen.'
Van Hees: 'Ik verwijt de politici niet dat ze in 2000 een verkeerde keuze hebben gemaakt, maar wel dat ze sindsdien niets hebben willen leren van de massale hoeveelheid nieuw wetenschappelijk materiaal. De studie van het toonaangevende tijdschrift The Lancet die bewijst dat elke autoweg een medische stempel drukt op een gebied van anderhalve kilometer aan beide kanten, dateert pas van 2007. Door dergelijke studies straal te negeren, creëren de politici een sfeer van schuldig verzuim.'
Houdt een tunnel dan helemaal geen medische risico's in?
Goethals: 'Een tunnel veroorzaakt geen lawaaihinder voor de omgeving. Bovendien kun je een tunnel uitrusten met ventilatie en filters.'
Claeys: 'Met het BAM-tracé wordt de hele strook Merksem-Deurne, met veel sociaal zwakke wijken, een kritieke zone. In ons tracé krijgt niet één zone het zo hard te verduren.'
Komt er nu nog een referendum of niet?
Claeys: 'Ik denk dat na 7 juni de politieke hygiëne ervoor zal zorgen dat een referendum overbodig wordt. Als dat niet lukt, dan wordt de houding van het stadsbestuur cruciaal.'
Van Hees: 'In Antwerpen liggen de politieke verhoudingen heel anders dan in Vlaanderen, met het grote overwicht van de socialisten in de stad. Wanneer de regering toch kiest voor de BAM, dan zal er nog nooit zo'n grote opkomst zijn genoteerd voor een referendum. Maar de kans dat er geen volksraadpleging komt, is inderdaad vrij groot. Ik vind dat wel jammer, want ik zou dit verhaal graag afmaken. Ik hou er in elk geval nog rekening mee bij het plannen van mijn vakantie.'
Wordt de Oosterweel een belangrijk thema bij de komende verkiezingen?
Dave Sinardet: 'Ja, zowel Open VLD als SP.A zullen hun standpunten sterk accentueren. Open VLD om zich te profileren tegenover Kris Peeters, die geen standpunt inneemt. De liberalen zullen CD&V beschuldigen van tsjevenstreken en proberen om het imago van Peeters als krachtdadig bestuurder onderuit te halen. En SP.A kan zich ermee profileren tegen Groen!'.
Volgens havenschepen Marc Van Peel kan de nieuwe Vlaamse regering haar akkoord nooit afhankelijk maken van het resultaat van het referendum. Is dat zo?
Dat ligt inderdaad moeilijk. Maar de regeringsonderhandelingen zullen wel even aanslepen, en in juli levert de nieuwe studie van Arup/Sum wellicht nieuwe, overtuigende inzichten op. Als de coalitiepartijen elkaar dan kunnen vinden over een nieuw tracé, dan is een referendum – of correcter: een lokale volksraadpleging – inderdaad niet meer nodig. Maar bepaalde partijen zullen dan wel een bocht moeten maken. Vooral Open VLD, de grootste voorstander van de Lange Wapper, zal water in de wijn moeten doen.
Kan Open VLD zo'n bocht nog wel maken, nadat die partij zo fanatiek heeft geijverd voor de Lange Wapper?
Regeringsonderhandelingen vormen een zeer complex geheel, waarin allerlei dossiers aan elkaar worden gekoppeld. Mogelijk krijgt Open VLD op andere vlakken wat ze wil, in ruil voor haar fiat voor het nieuwe tracé. Alles hangt natuurlijk ook af van de verkiezingsresultaten en hoe de nieuwe coalitie er zal uitzien.
Stel dat er toch een referendum komt, waarin het akkoord van de regering massaal wordt afgeschoten. Wat dan?
Dan ontstaat er een groot politiek probleem. Op dat moment ligt de bal in het kamp van het stadsbestuur. De actiegroepen zijn zich heel goed bewust van de spanning die heerst tussen het college in Antwerpen en de regering in Brussel, vooral Ademloos speelt perfect in op het anti-Brusselgevoel van veel Antwerpenaren. Maar de partijen van de nieuwe Vlaamse regering zullen daarop waarschijnlijk anticiperen. Zit SP.A daarbij, dan is het moeilijk voor die partij om nog eens een bocht te maken. En Open VLD en CD&V beseffen dat ze, met een keuze voor de Lange Wapper, een geweldig electoraal cadeau geven aan de SP.A van Patrick Janssens in de aanloop naar de lokale verkiezingen van 2012. Want dan krijg je allicht een polarisatie tussen de stad en de Vlaamse regering. Ik denk dat bij die partijen de inzichten stilaan beginnen te veranderen.
In de Antwerpse rand gaan steeds meer stemmen op die vinden dat de randgemeenten zich ook moeten kunnen uitspreken in een referendum.
De rand wordt inderdaad steeds meer een component van het verhaal. Daar willen ze dankzij de Oosterweelverbinding sluipverkeer in hun gemeenten vermijden, want het is wel duidelijk dat de aanleg van een Grote Ring op dit moment fictie is. Voor de effecten van de Oosterweel op de stad Antwerpen is er in de rand minder interesse. Als je zo'n verhaal aan alle kanten bekijkt, dan kom je tot de conclusie dat een stadsgewest voor Antwerpen een goede bestuurlijke formule zou zijn. Dan zou de rand meteen inspraak hebben. Het is een beetje makkelijk om evoluties naar een stadsgewest steeds af te schieten, maar wel inspraak te eisen wanneer het goed uitkomt. (lm, jvb)