Met België gaat het niet goed. Het is op sterven na dood, dood als economische speler (onze bedrijven trekken weg), dood als samenleving waar de armoede toeslaat. (Eén op de zeven Belgen is arm en 24 procent van de beroepsbevolking leeft van een uitkering van de RVA.) Dood als staatsstructuur, die zelfs niet meer toelaat een regering te vormen. De belastingdruk op arbeid is de hoogste ter wereld, het overheidsbeslag een van de hoogste ter wereld en het aantal actieven die van een uitkering leven ook een van de hoogste ter wereld. De industrie trekt weg. Wie achterblijft krijgt bij zijn geboorte een schuld mee van 150.000 euro. De pensioenkassen zijn leeg. Er werd geen enkele reserve aangelegd en de (verkwistende) overheid slaagt er amper in schamele pensioentjes uit te betalen, die voor het overgrote deel van de gepensioneerden op het randje zijn als overlevingsminimum.
De fundamentele oorzaak van die misgroei: er is géén democratie in ons land. Geen democratisch land ter wereld dat zoals België geregeerd wordt door ministers die zelfs niet gekozen zijn door alle burgers. Geen democratisch land ter wereld dat zoals België kiesdrempels instelt om kleine opkomende partijen via drooglegging geen kans te geven, maar terzelfder tijd de stemplicht wettelijk oplegt en het referendum schuwt als de pest. Geen democratisch land ter wereld dat een van de meest populaire partijen via uitsluiting belet aan de macht deel te nemen, maar daarmee die partij ook belet verantwoordelijkheid op te nemen. Verzuiling en kieslijstmanipulatie zorgen ervoor dat de macht geconsolideerd blijft, terwijl de wetgeving deze positie geruisloos vergrendelt. Macht leidt tot corruptie, in dit geval zonder veel geweld, maar des te perverser door manipulatie van de media, beperking van de vrijheid van meningsuiting en als het moet door aanklachten en door broodroof. Wil men in dit land een welvarende en rechtvaardige samenleving herstellen, dan zal dit naar onze overtuiging enkel kunnen door het invoeren van directe democratie, zoals deze bestaat in Zwitserland. Wij vonden een prachtig artikel hierover in het tijdschrift Peper en Zout, dat gebaseerd is op een tekst verschenen in het tijdschrift Secessie(nummer oktober 2000 getiteld Een Zwitsers systeem voor Vlaanderen). Wij baseren ons hierna op beide teksten.
Een Zwitsers model voor Vlaanderen
Zwitserland is het meest welvarende land van Europa. Het heeft vier officiële talen en toch zijn er geen noemenswaardige problemen wat betreft taal en staatsstructuur. Het loont dan ook de moeite om eens van naderbij te kijken hoe de Zwitsers dit prachtige model in stand houden.
Niemand kent beter de noden van de mensen dan het individu zelf. In kleine gemeenschappen is het mogelijk om ieder individu desgewenst persoonlijk te laten participeren in de besluitvorming. Dit is directe democratie. In grotere gemeenschappen duidt het volk vertegenwoordigers aan, die namens hun kiezers spreken. Dit is representatieve democratie. Maar ook in dergelijke grotere gemeenschappen kan men directe democratie invoeren en zeker in een land van de grootte van Vlaanderen. Zwitserland telt ongeveer evenveel inwoners als Vlaanderen (zes miljoen), maar in tegenstelling tot Vlaanderen is Zwitserland sterk gedecentraliseerd en daar laat men in grote mate de mensen zélf beslissen.
Steeds moet het principe zijn dat datgene wat beslist kán worden door een lagere instantie, door deze lagere instantie beslist móét worden. Elke beslissing moet genomen worden zo dicht mogelijk bij het volk, dus zo dicht mogelijk bij het individu. Dit is zowat het tegenovergestelde van datgene wat men thans in Europa probeert te doen, namelijk beslissingen treffen en wetten uitvaardigen door een centrale bureaucratie, in een ivoren toren, ver weg van de burger. Zo zal de Europese Unie nu proberen de 'nieuwe Europese Grondwet' (die nu een andere naam heeft gekregen) door de strot van de burgers te duwen, terwijl omzeggens geen enkele burger weet wat er in dit onleesbare document staat. Het is een draak van een document, waar geen enkele burger naar gevraagd heeft, en die alleen als doel heeft de centrale bureaucratie van de Europese Unie te versterken en de burgers monddood te maken. Zo hoort het dus niet.
Vlaanderen bestaat uit vijf provincies (zes als men Brussel erbij telt). Die provincies zijn nagenoeg bevoegdheidsloos. Sommigen willen ze zelfs afschaffen. Zwitserland is een federatie van 26 kantons met zeer grote bevoegdheden. De Zwitserse grondwet zegt: 'De kantons zijn soeverein in zoverre hun soevereiniteit niet beperkt is door de Federale Grondwet. Zij oefenen alle rechten uit die niet aan de Confederatie zijn toevertrouwd.'
De Federale Grondwet verplicht Zwitserland om de autonomie van de kantons te respecteren. De bevoegdheid van de kantons is zeer ruim. Onderwijs bijvoorbeeld is een kantonnale bevoegdheid. De kantons hebben elk hun eigen grondwet. Ze zijn onderverdeeld in gemeenten met een zeer grote autonomie. De Zwitserse Grondwet verplicht de kantons om in hun beleid steeds rekening te houden met de gemeenten. De gemeenten zijn de basiscellen van de Zwitserse staat. Een Zwitser is op de eerste plaats burger van zijn gemeente. Een buitenlander die Zwitser wil worden, moet aanvaard worden door een gemeente.
Glorietijd
Zwitserland telt liefst 2.914 gemeenten. Dat is dus bijna tienmaal zoveel als Vlaanderen met zijn 308 gemeenten. Ook Vlaanderen moet uitgebouwd kunnen worden als een bond van honderden gemeenten. De historische glorietijd van Vlaanderen was de zogenoemde 'stedentijd' in de late middeleeuwen. Dat is onze politieke traditie, waarbij wij ons opnieuw zouden moeten aansluiten.
Zwitserland had in de middeleeuwen eenzelfde organisatievorm als Vlaanderen. De Zwitsers hebben hierop voortgebouwd. De Zwitserse gemeenten besturen in ruime mate zichzelf. Ze hebben niet alleen een gekozen gemeenteraad, maar houden in sommige kantons ook openbare volksvergaderingen op het marktplein, net zoals steden als Brugge en Gent in de middeleeuwen deden. In de gemeentelijke volksvergadering is elke burger zelf volksvertegenwoordiger. Hij mag het woord voeren en meestemmen. Elk jaar op een zondag in de lente wonen de stemgerechtigde inwoners van de zogenoemde Landsgemeinde-kantons de 'Landsgemeinde' bij. Dat is een bijeenkomst in de openlucht, waarop alle stemgerechtigde gemeentenaren verzameld zijn om persoonlijk hun wetten te stemmen en hun bestuurders voor het komende jaar te kiezen.
Een Zwitserse gemeente telt gemiddeld 2.423 inwoners (tegenover 19.243 voor een Vlaamse). In Vlaanderen zouden wij dringend de gemeentelijke fusies, die door het Belgisch regime op 1 januari 1977 doorgevoerd werden, ongedaan moeten maken. Gemeenten die daarna nog te groot zijn, moeten we zelfs opdelen. Het voorbeeld van Antwerpen, waar de districtsraden officiële instanties werden, verdient navolging in elke gemeente – en ook in Antwerpen zijn de districten nog veel te groot. Antwerpen-Linkeroever zou bijvoorbeeld een gemeente (misschien wel twee) op zich kunnen worden.
Waarom zou zo'n kleinschalig model niet werken? Het werkt in Zwitserland, het rijkste en welvarendste land van Europa.
Volkswil
Directe democratie betekent dus dat het volk rechtstreeks zelf beslist. In Zwitserland speelt dit vooral op het vlak van de gemeenten een belangrijke rol. Maar ook het kantonnaal en federaal niveau kennen vormen van directe democratie, door middel van initiatieven en referenda. (Zie kader hieronder.) De talrijke verkiezingen in Zwitserland zijn de uitdrukking van de volkswil. Elk jaar zijn er drie tot vier vooraf bepaalde data waarop verkiezingen worden gehouden. De gemeentelijke, kantonnale en nationale referenda worden op deze data gegroepeerd.
Bij directe democratie oefent het volk zijn soevereiniteit rechtstreeks en zonder bemiddeling uit. Directe democratie is niet bedoeld om representatieve vergaderingen, zoals de federale en kantonnale parlementen, te vervangen. Maar door naast de representatieve organen ook structuren van directe politieke inbreng te voorzien, remt het krachten af (zoals machtslobby's en politieke partijen), die de representatieve besluitvorming minder doorzichtig en minder representatief maken.
De Zwitserse ervaring leert dat de directe democratie een grote positieve betrokkenheid van de burger garandeert bij het politieke proces. De burger bezit de mogelijkheid om zich te engageren voor thema's die hij belangrijk vindt, zonder omweg via partijen of politici. De door initiatieven en referenda op gang gebrachte discussies bieden de deelnemers de garantie dat hun wensen ernstig genomen worden. Economische studies tonen aan dat gemeenten die direct-democratisch bestuurd worden, hun uitgaven beter onder controle houden en betere economische resultaten boeken.
Initiatieven en referenda
Een initiatief is een procedure waarbij burgers een bepaald aantal handtekeningen verzamelen naar aanleiding van een door het parlement goedgekeurde wet. Indien voldoende handtekeningen vergaard worden, is de overheid verplicht een bindende volksraadpleging te houden over deze wet. De wet moet ingetrokken worden indien de meerderheid ertegen gekant is. Niet alleen Zwitserland, maar ook Oostenrijk, Italië en 23 van de 50 staten van de Verenigde Staten van Amerika voorzien de mogelijkheid van het initiatief.
Het referendum is een procedure waarbij de handtekeningen verzameld moeten worden van een voorgeschreven aantal kiezers (meestal tussen 3 à 5 procent van het electoraat) inzake een wetsvoorstel dat nog niet is goedgekeurd. Het gevolg van de petitie is dat de wet niet in voege mag treden tot de kiezers zich erover hebben uitgesproken. Indien de wet verworpen wordt, mag het parlement de wet niet meer goedkeuren. Zwitserland laat burgers eveneens toe om zich bij referendum uit te spreken over de ratificatie van internationale verdragen.
Volgens een grondige studie van drie Zwitserse economen van de universiteit van St. Gallen leidt een systeem van directe democratie tot economisch zowel als politiek efficiëntere resultaten dan representatieve systemen. Ze onderbouwen hun conclusie met harde, statistische bewijzen en tonen onder andere aan dat gemeenten die direct-democratisch bestuurd worden, hun uitgaven beter onder controle houden en betere economische resultaten boeken.
Het is nu afwachten om uit te kijken welke politieke partij(en) in ons land de moed zal (zullen) hebben om 'directe democratie' in haar (hun) programma op te nemen. Naar onze overtuiging wordt het de hoogste tijd dat dit zou gebeuren.
http://www.workforall.org/drupal/?q=en/node/130
Willy De Wit is medewerker bij de onafhankelijke economische denkgroep 'Workforall' www.workforall.org