Een leerrijke verhandeling van Mieke Beckers.
Literatuurstudie en analyse van het maatschappelijk debat aan de hand van een aantal cases.
http://www.statbel.fgov.be/studies/ac343_nl.pdf
'Wanneer de dertien bestudeerde cases vanop afstand worden beschouwd, komt naar voren dat het welslagen van een volksraadpleging in belangrijke mate afhangt van de mate van interesse die het onderwerp bij de publieke opinie kan opwekken. Meestal, maar niet onder alle omstandigheden, vereist dit dat de vraagstelling een échte keuze representeert. Essentieel is dat in een volksraadpleging of referendum reële keuzemogelijkheden bestaan, waarrond zich opinies uitkristalliseren. Dit lijkt enigszins een evidentie, maar uit de dertien bestudeerde cases blijkt dat dit niet steeds het geval was.
(...)
Vooreerst tonen de cases duidelijk aan dat zich bij de organisatie van de bestudeerde gemeentelijke volksraadplegingen inderdaad problemen inzake de vraagstelling hebben voorgedaan. Ook een aantal specifiek 'survey-methodologische' effecten van de vraagverwoording, met name de verbieden/toelaten-asymmetrie en de aanwending van overtuigingskracht in de vraagstelling, werden in de cases teruggevonden. Ten tweede werd ook de rol van discussies tijdens de volksraadplegingen geanalyseerd. Als belangrijkste bevinding kwam hier naar voren dat de discussies over de vraagverwoording soms in zeer belangrijke mate bepalen welke vraagstelling het uiteindelijk haalt. Zo werd in de cases geconstateerd dat wijzigingen van de vraagstelling door de gemeenteraad, meer in het bijzonder de verbreding van het onderwerp van de raadpleging, meer dan eens aan de basis van vraagverwoordingsproblemen lag.
Samenvattend wordt duidelijk dat dit onderzoek naar de vraagstelling in gemeentelijke volksraadplegingen duidelijk aantoont dat de vraagstelling een aspect is waar men de nodige aandacht voor dient op te brengen. Er is wel degelijk heel wat misgelopen wat de vraagstelling betreft. Het overzicht dat in het eerste hoofdstuk werd geschetst, beantwoordt aan problemen die ook in realiteit voorkomen. Expertise op het vlak van het onderzoek naar formuleringseffecten kan dus een meerwaarde bieden.
(...) de mogelijkheid tot consultatie van een orgaan dat zich op deskundige wijze over de vraagstelling kan uitspreken, kan de initiatiefnemer enkel ondersteunen bij de formulering van een vraagstelling die ook echt wordt begrepen zoals ze door hem werd bedoeld. De voorgestelde procedure van overleg tussen de verschillende betrokkenen, waarbij een instantie zoals de VAV als 'bemiddelaar' zou kunnen optreden, wil hier zo veel mogelijk aan tegemoetkomen.
In elk geval dient te worden vermeden dat de vraagstelling een onderdeel van een compromis wordt en als 'wapen' in een discussie gaat fungeren. Dit zou gelijkstaan met het niet ernstig nemen van het instrument van de volksraadpleging.'
Deze studie leert ons dat we nog ver af staan van een democratische cultuur. De vraagformuleringsproblemen situeren zich voornamelijk bij de representatieve organen. Door de gemeenteraad genomen initiatieven (plebiscieten) zijn op zich al problematisch daar zij alzo hun reeds verworven macht willen legitimeren. Dit manifesteert zich onder andere in de problematische vraagstelling. Deze organen zouden de vraagstelling van de initiatiefnemers niet meer mogen veranderen en alzo hun initiatief kapen. Als de gemeenteraad de vraag verandert, betekent dit dat er een nieuw voorstel besproken wordt en dat de referendumprocedure opnieuw moet beginnen. Zodra een referendum aangevraagd wordt, mag er geen tweede referendumprocedure lopen over hetzelfde onderwerp. Dat is in feite wat de gemeenteraad dikwijls doet. Het initiatief moet bij de initiatiefnemers blijven.
Een procedure die in twee fasen referenda in gemeenten mogelijk maakt, kan men vinden op het verzoekschrift-gemeentedecreet
voorstel 16 – De gemeenteraad kan tijdens de initiatieffase voorstellen om de oorspronkelijke vraagstelling te wijzigen.
De VAV of de gemeenteraad of Jan en alleman kan voorstellen de vraag te veranderen, maar het zijn de initiatiefnemers die beslissen.