Stappenplan voor gemeentelijke volksraadpleging
A. Wettelijke basis
Geldende reglementering:
- Artikel 41 Grondwet (sedert 1999)
- Gemeentedecreet 15.07.2005, titel VI, hoofdstuk 4, artikel 205-220
- Besluit VI. Reg. 05.06.2009 houdende vaststelling van de nadere procedureregels voor de organisatie van een gemeentelijke volksraadpleging
- MB 05.06.2009 tot vaststelling van het model van het volmachtenformulier voor de gemeentelijke volksraadpleging
- Eventueel gemeentelijk reglement
B. Kenmerken
- Initiatiefrecht ligt bij bestuur of bevolking (volksinitiatief)
- Stemrecht
- Geen nationaliteitsvereiste
- Adviserend
- Volksraadpleging is geen referendum
C. Stappenplan bij volksinitiatief
Drie fasen:
- I. Voorbereidende fase
- II. Handtekeningenfase
- III. Volksraadplegingsfase
De volgende artikels verwijzen naar het Gemeentedecreet.
I. Voorbereidende fase
Stap 1: Bepaal doelstelling en instrumenten.
(gemeentelijke aangelegenheid? Artikel 205)
Stap 2: Organiseer publiek debat.
(media!)
Stap 3: Richt samenwerkingsverband op en bepaal timing.
(platformtekst)
Stap 4: Formuleer vraag volksraadpleging. (Artikel 214, §1 en 218)
(eenvoudig, eenduidig en wettig: eventueel advies inwinnen van de Vlaamse Adviescommissie voor Volksraadplegingen. Dit advies kan soms enige maanden op zich laten wachten. Indien hun advies negatief is, past u best uw vraag aan en vraagt u nieuw advies daarover)
Stap 5: Vraag het verzoekformulier aan bij het gemeentebestuur. (Artikel 207)
(met vermelding van de vraag of het vragen van de volksraadpleging, de initiatiefnemer(s) en de eerbiediging van de privacywetgeving)
Opmerking: het model van het verzoekformulier werd opgesteld door de Vlaamse Regering. De gemeente mag daar niet van afwijken. Indien het formulier niet na een redelijke termijn werd bezorgd, moet u een herinnering schrijven en tegelijkertijd klacht indienen bij de toezichthoudende overheid.
II. Handtekeningenfase
Stap 6: Verzamel vereiste aantal handtekeningen. (Artikel 205)
(naam, voornaam, geboortedatum, adres)
- Hoeveel?
- Gemeenten < 15.000 inwoners: 20% inwoners;
- Gemeenten 15.000-29.999 inwoners: 3000;
- Gemeenten ≥ 30.000 inwoners: 10% inwoners.
- Aantal inwoners wordt bepaald volgens artikel 5, §3, derde lid Gemeentedecreet. Dus het bevolkingsaantal op 1 januari, bekendgemaakt in Belgisch Staatsblad, vanaf 1 januari volgend op de bekendmaking ervan.
- Wie?
- Inwoner gemeente;
- Minimum 16 jaar;
- Niet veroordeeld;
- Ook niet-Belgen.
- Website (elektronische handtekening is in theorie mogelijk maar in de praktijk nog niet)
Stap 7: Stel een gemotiveerde nota op. (Artikel 206, tweede lid)
(komt in brochure, zie stap 12)
Stap 8: Dien het verzoek aangetekend in. (Artikel 206, eerste lid)
(alle lijsten met handtekeningen samen + gemotiveerde nota)
Stap 9: College controleert de handtekeningen. (Artikel 208)
(eventueel per computer); ® Opmerking: bij onvoldoende handtekeningen moet initiatiefnemer van nul herbeginnen!
Stap 10: College agendeert verzoek volksraadpleging op eerstvolgende gemeenteraad. (Artikel 215)
(enkel bij voldoende aantal handtekeningen verplicht)
Stap 11: Gemotiveerde beslissing van de gemeenteraad (Artikel 205, 208 en 216).
Bij voldoende aantal handtekeningen is een volksraadpleging verplicht. De gemeenteraad beslist over de vraag en de datum (op een zondag, niet binnen een sperperiode van 12 maanden van de gemeenteraadsverkiezingen of 40 dagen voor de parlements- of Europese verkiezingen, max. eenmaal per 6 maanden, max. zesmaal per legislatuur gemeenteraad en max. eenmaal over zelfde onderwerp per legislatuur, artikel 214, §2).
III. Volksraadplegingsfase
In deze fase moeten de initiatiefnemers:
- het publiek debat stimuleren;
- de inwonders aanzetten om deel te nemen aan de raadpleging en ja of neen te stemmen;
- het gemeentebestuur controleren (niet dezelfde rechten als politieke partijen bij verkiezingen);
- de uitvoering van het resultaat van de volksraadpleging opvolgen (Artikel 216, tweede lid).
Te ondernemen stappen door college:
Stap 12: Opstellen informatiebrochure. (Artikel 217)
(objectief, met nota initiatiefnemers (zie stap 7), te verspreiden ten minste 1 maand voor de raadpleging)
Stap 13: Opstellen van de deelnemerslijsten. (Artikel 210)
(op dertigste dag voor de raadpleging)
- Wie is deelnemer?
- Inwoner gemeente (op voornoemde datum);
- Minstens 16 jaar (idem);
- Geen veroordeling (idem);
- Ook niet-Belgen.
Stap 14: Verdeling van de deelnemers over de stembureaus. (Artikel 219)
(zoals bij gemeenteraadsverkiezingen)
Stap 15: Aanduiding van de voorzitters en bijzitters.
Stap 16: Aanplakking van bericht tot oproeping.
Stap 17: Verzenden van oproepingsbrief
- Naar alle potentiële deelnemers;
- Geen stemplicht (Artikel 211);
- Geheime stemming;
- Stemming per volmacht mogelijk (Artikel 213).
Stap 18: Opmaken van stembiljet.
Stap 19: Inrichten van stemlokalen.
Stap 20: Dag van de volksraadpleging:
- Tellen van de (manueel of elektronisch) uitgebrachte stemmen
- Vaststellen of vereiste teldrempel werd bereikt (Artikel 212):
- Gemeenten < 15.000 inwoners: 20% inwoners;
- Gemeenten 15.000-29.999 inwoners: 3000;
- Gemeenten ≥ 30.000: 10% inwoners.
- Aantal inwoners: zie art. 5, §3, tweede lid Gemeentedecreet.
- Telling kan geautomatiseerd gebeuren.
Stap 21: Bekendmaking resultaten. (Artikel 220)
Stap 22: Resultaat volksraadpleging uitvoeren.
Veel succes!
Arthur De Decker