Paul Nollen (gewezen elektricien en syndicaal afgevaardigde, °1943) is dé loting-man binnen Meer Democratie vzw. Sinds jaar en dag buigt hij zich over de vraag: hoe kan loting worden ingezet om méér democratie mogelijk te maken?
Het bleek een ware uitdaging. Wereldwijd zijn er heel wat voorstellen en experimenten over loting, maar niet allen blijken even efficiënt of oprecht. In tegenstelling tot directe democratie (het initiatief en referendum systeem, lees: het ‘Zwitsers systeem’) waren er niet meteen criteria ter beschikking om deze initiatieven op hun (democratische) waarde te beoordelen.
Loting wordt zogezegd ingezet om de rol van de burgers in het politieke proces te vergroten, maar deze belofte werd nog te zelden waargemaakt. Alles hangt af van hoe het instrument over loting wordt toegepast en welk systeem er gebruikt wordt.
De vermaarde ‘duivelse details’
De details van de uitvoering bepalen de bruikbaarheid van het instrument. Je moet dus altijd oog hebben voor de opdrachtgevers/sponsors, ‘who benefits?’ (wie heeft er voordeel van) en ‘follow the money’ (hoe lopen de geldstromen?). Uiteraard zullen allerhande belangengroepen proberen het instrument ‘loting’ te kapen en in te zetten voor hun eigen doelstellingen.
Kaping is het hoofdprobleem: je ziet dat ook bij de invulling van de begrippen ‘democratie’***, ‘participatie’***, ‘referendum/plebisciet’*** en bij ‘loting” is dit niet anders.
Let dus goed op die duivelse details. Onze publicaties moeten de mensen in staat stellen om de adders, het bedrog te herkennen in nieuwe voorstellen inzake loting. Daarbij zijn niet onze voorstellen van belang, maar het feit dat we voorstellen kunnen formuleren die wél aan alle criteria voldoen.
Wat is het concrete resultaat totnogtoe?
Mijn studiewerk kent verschillende dimensies:
- initiatieven over loting wereldwijd becommentariëren, ideeën uitwisselen met buitenlandse instituten, academici en activisten: nagaan aan welke criteria een voorstel moet voldoen om ‘aanvaardbaar’ en ‘democratisch’ te zijn·
- uitwerking voorstellen over loting binnen onze (Vlaamse, Belgische en Europese) bestuurlijke context: de beste elementen worden weerhouden en geïntegreerd in wetvoorstellen, gericht aan de Vlaamse/Belgische overheid en de EU
Mijn voorstellen werden internationaal gepubliceerd en hebben tot een reeks opmerkingen en voorstellen aanleiding gegeven. Er is evenwel niets fundamenteel gewijzigd tegenover de eerste publicaties. Ik neem dus aan dat de voorstellen robuust zijn. Uiteraard zijn ook de criteria zelf geen natuurwetten. Ook deze kunnen het voorwerp uitmaken van een meer uitgebreide (academische) studie. Mensen die die de moeite willen nemen om kritiek of voorstellen te formuleren zijn meer dan welkom.
Hoe ver staat loting in België? Wat is de stand van zaken? Waar zijn eventuele openingen?
Er zijn verschillende belangstellenden: universitairen, diverse activisten en politici/politieke partijen. Wat deze laatste betreft: de tot hiertoe voorgestelde initiatieven zijn compleet onaanvaardbaar vanuit het oogpunt van ‘democratie’ en voldoen niet aan onze criteria.
We hoeven de wetsvoorstellen van Groen en sp.a slechts af te toetsen aan onze criteria om te beseffen dat deze voorstellen geen evolutie naar “meer democratie” inhouden. Het zijn slechts pogingen tot recuperatie die het lotinginstrument uithollen en waardeloos maken.
Wie zijn je medestanders? En tegenstanders?
Eigenaardig genoeg zijn er onder de ‘medestanders’ van het gebruik van loting ook ‘tegenstanders’ van de directe democratie. Toch kunnen ook zij niet ontkennen dat het gros van de huidige loting voorstellen te danken zijn aan de instellingen die effectief met loting werken juist te vinden is in de landen en staten mét ‘bindend referendum op volksinitiatief’ in hun grondwet (Washington, Oregon, ... ) en dan ook tot stand gekomen zijn door een referendum. Het is volgens mij cruciaal om samen te werken en desgevallend zal dan de burger zelf (in een democratie) wel bepalen welke instrumenten hij wenst te gebruiken.
Bedoel je dat loting (representatieve of indirecte democratie) en referenda (directe democratie) samen gaan? Hoe gaat dat concreet in zijn werk?
In de meeste gevallen worden voorstellen geformuleerd waarbij er zowel een 'verkozen' wetgevende orgaan is als een orgaan aangeduid door loting. Er zijn ook sommige voorstellen die het initiatief- en referendumsysteem integreren met loting (cfr Californië voorstel). Hier gaat het dan om de handtekeningwerving die soms te zware eisen stelt aan de initiatiefnemers te vervangen door een Jury die de maatschappelijke relevantie van een voorstel (met lagere handtekeningdrempel) evalueert. De meeste van deze voorstellen zijn ook allemaal terug te vinden in ons ontwerp.
Er moet dus dringend een samenwerking komen/bruggen worden gebouwd tussen de ‘referendistas’ en de ‘sortinistas’.
En we moeten David van Reybroeck overtuigen, vermits hij hier in Vlaanderen vaak de micro in handen heeft. Maar vraag u eens af: waarom worden zijn voorstellen door veel politici wél met gejuich onthaald? Omdat de zittende macht beseft dat deze voorstellen hun macht niet aantasten. Ze hebben de zwakke punten reeds gevonden (gemengde panels, te lang mandaat, participatie-industrie, niet descriptief representatief, de zgn 'wetenschappelijke' begeleiding waarbij mensen worden beïnvloed en aangestuurd, gebrek aan slagkracht/beslissingsrecht, ...).