'A society that robs an individual of the product of his effort, or enslaves him, or attempts to limit the freedom of his mind, or compels him to act against his own rational judgment ... is not, strictly speaking, a society, but a mob held together by institutionalized gang rule. Such a society destroys all the values of human coexistence, has no possible justification and represents, not a source of benefits, but the deadliest threat to man's survival.' (Ayn Rand)
In de European Voice schreef Tim King, een in België werkende Europese journalist, een sarcastisch artikel met als titel Belgian Democracy is just the ticket. De schrijver lijkt het reilen en zeilen in de Belgische politiek goed te kennen. Het artikel is evenwel te mild. De toestand van onze democratie is er veel slechter aan toe. De economische teloorgang is er het directe gevolg van.
Schijnvoorstelling
Goed presterende bedrijven voeren een goed bestuur en schenken veel aandacht aan hun aandeelhouders. Tenslotte zijn zij het die het kapitaal aangebracht hebben en in ruil verwachten ze dan ook de bestuurders aan te stellen en te kunnen genieten van een goed rendement op die risicohoudende investering. Wat voor een bedrijf geldt, geldt ook voor de NV België. Zolang er nog landsgrenzen zijn, kan men dit immers beschouwen als een superholding met zo’n 10,5 miljoen belanghebbenden. De jaarlijkse algemene vergadering noemen we hier 'de verkiezingen'. Zoals het een goed politiek bedrijf betaamt, zeggen we dat die democratisch georganiseerd zijn. Maar is dit wel zo?
Om te beginnen, laten we even kijken naar het kiessysteem. Elke Belg heeft de democratisch wettelijke plicht te gaan stemmen. Hoe representatief is dit systeem? Ik hoef het de lezer niet op te sommen. Lijstvolgorde en opvolgers hebben meer te maken met wie er effectief zetelt dan met wat de kiezer beslist. Zelfs als ze hun mandaat opnemen, worden er snel stoelen gewisseld en gaat het mandaat als politieke gunst naar iemand die daar gretig op stond te wachten. Over continuïteit in het management gesproken! Misschien legt dit wel uit waarom dit land zoveel politieke instellingen heeft. Elk mandaat, hoe kort ook, wordt bedacht met een flinke vergoeding en pensioen, uiteraard op kosten van de belastingbetaler. Maar er is meer. Diezelfde lieden vaardigen de wetten uit, waaronder de kieswetten, en maken afspraken. Er worden 5%-kiesdrempels ingevoerd. Die blokken elke alternatieve politieke partij af in de kiem. Er werd een 'cordon sanitaire' ingesteld om een vermeende extreem rechtse partij in haar opgang te stoppen. Machtsgreep of lock-out zou een beter woord zijn. Het resultaat is evenwel een tijdbom, want ondertussen kiest een kwart van de niet noodzakelijk rechtse burgers voor deze partij omdat ze de buik vol van hebben van de schertsvertoning. Het globale resultaat komt erop neer dat nagenoeg maar een kwart van de mandaten door effectief verkozen kandidaten ingevuld wordt. Wanneer deze lieden de politieke arena verlaten, staan hen een ganse resem aan directeursposten te wachten in allerlei organisaties die door de overheid gecontroleerd worden of er zelfs voor in het leven werden geroepen. Representatieve democratie? Zelfs de term democratische oppositie is een vage herinnering geworden. Als de algemene vergadering en de raad van bestuur van de NV België een schijnvertoning zijn, wat kunnen we dan verwachten van het resultaat?
Dysfuntionele overheidssector
Vooreerst een mank functionerende overheidssector. 70 procent van het budget gaat naar salarissen en inkomensherverdeling. Minder dan 2 procent gaat naar investeringen. De Verbrande Brug is niet vanzelf door haar kabels gezakt. Het gerechtsapparaat doet er jaren over om tot een uitspraak te komen. Recentelijk twintig jaar. Is dit nog wel een rechtstaat? In Dendermonde ontsnappen niet alleen gevangenen, maar men had zelfs gepland om de nieuwe sloten op de celdeuren te laten vervaardigen door de gevangenen zelf. De fiscus dan weer laat een ernstige computerfout drie maanden ongemoeid met als resultaat een extra gat van bijna een miljard euro in de begrotingsprognose. De inkomstenbelasting is zelf dermate complex en tegenstrijdig geworden dat de fiscus zelf er niet meer in slaagt een correct programma te schrijven. De begroting is een aaneenrijgen van pure 'enronitis'-truken . Virtuele inkomsten worden als echte geboekt, terwijl sale-and-lease-backoperaties en verborgen belastingen de gaten boekhoudkundig moeten vullen. De volgende generatie zal het gelag wel betalen.
Opgepoetste werkloosheidscijfers
Er zijn veel meer voorbeelden te noemen, maar het ergste is wellicht dat meer dan een kwart van de werkende bevolking voor de overheid werkt. In een bedrijf heet dat 'overhead'. Daarenboven is er een economisch grijze zone die vooral diensten levert om aan de massa wettelijk opgelegde administratieve verplichtingen te voldoen die economisch geen enkel meerwaarde aanbrengen. De overheid is een zwaarlijvige dinosaurus geworden. Er is meer, een van de immorele en asociale gevolgen is ook dat 1,2 miljoen Belgen van een uitkering leven. 'Sitting at a window' heet dat in Japan. De job voor diegene die men niet meer wil. De werkelijke werkloosheid is dan ook eerder 25 procent dan het officiële 'geharmoniseerde' cijfer van 8,4 procent dat het Planbureau ons wil voorhouden. Omdat men werk verwart met tewerkstelling, zijn veel van de nieuwe jobs in het zwellende overheidsapparaat. Economisch is dat gesubsidieerde tewerkstelling betaald met de belastingen op het werk van iemand in de private sector. Maar hoeft het ons te verwonderen? In een land waar de vakbonden meer leden tellen tussen de werklozen en ambtenaren dan tussen de werkende burgers, hebben we niet alleen een kwart van de actieve bevolking die geen werk heeft, maar zijn er ook een honderdtal beroepen waarvoor er geen kandidaten gevonden worden. We hebben de hoogste loonkost ter wereld, maar de werknemer zelf gaat met het laagste loon naar huis.
Een stem als blanco cheque
Zoals Tim King schreef, gaan kiezen is niet meer dan een ticket voor de show. Dat ticket geeft de kiezer het recht, opgelegd als een plicht, om elke vier jaar een onbeperkte volmacht te geven aan anderen voor wie men dikwijls zelfs niet gestemd heeft om over zijn leven te beslissen en grotendeels te beslissen over wat er met de vruchten van zijn arbeid gebeurt. Daarmee wordt de burger ook zijn zin tot initiatief, risico nemen en investeren ontnomen. Het kiesbiljet is als een blanco cheque die men onder dwang afgeeft. Wat we nodig hebben is niet een zogenaamde representatieve democratie. Wat we nodig hebben is een directe, participatieve democratie. Een voorbeeld hiervan is Zwitserland. Dit land kent al 150 jaar democratie, welvaart en vrede. Ondertussen werden er al 540 referenda gehouden. In feite veel meer, want in elk dorp wordt de burger geraadpleegd telkens als er over een minimaal investeringsbedrag beslist moet worden. In ons land spreekt men wel van gemeentelijke inspraak, maar veel meer dan een informatieavond waarbij de burger wat vragen mag stellen en ja mag knikken over voldongen feiten, komen we niet.
Het Europese democratische deficit
Dit gezegd zijnde, België is ook de zetel van de Europese Unie. Zou het dan ook geen lichtend voorbeeld moeten stellen? De realiteit is immers dat vele Europese landen een democratisch deficit hebben. Het resultaat is dat de meeste Europese landen er een te groot overheidsapparaat op na houden, het economisch zwaar hebben en gebukt gaan onder hoge werkloosheid, een dure Sociale Zekerheid (welke zekerheid dan wel?) en een gebrek aan innovatie. Een Lissabon-strategie zal niet voldoende zijn om de geesten plotseling innovatief te doen denken en risico's te laten nemen. De Commissie probeert misschien wel hard, maar dikwijls gaat het idee ten onder in een bijkomende laag van bureaucratische complexiteit. Niemand in die Commissie is echt verkozen. Ze hebben zichzelf aangesteld als 'vertegenwoordigers'. Ze zijn zelfs vergeten dat de basis van een democratische samenleving een Grondwet is die door elke burger verdedigd kan worden. In plaats daarvan probeert men een ja-stem te forceren over een onleesbaar document van zeshonderd pagina's. Waar is de Europese traditie gebleven die beweert dat Europa de bakermat was van de democratie? Als Europa zijn economie wil redden, dan zal het in eerste plaats zijn democratie moeten heruitvinden en de discussie toelaten.
Onze economie faalt zelfs met een van de hoogste productiviteitsscores ter wereld. Waarom? Omdat ons sociaal systeem faalt en de democratie, of wat ervan overblijft, niet meer ten dienste staat van de burger. Waarom faalt de democratie? Grotendeels omdat de morele basis stilaan verloren is gegaan. Het resultaat is een langzaam versnellende ineenstorting. De entropie neemt over. Het kan tientallen jaren duren om hiervan te herstellen. Die show zal niet zo leuk zijn, ticket of geen ticket.