Dat José Saramago een meesterlijk verteller is met een fantastische verbeeldingskracht, weten we al. In veel van zijn boeken slaagt hij erin om langs een onwaarschijnlijke gebeurtenis de lezer te confronteren met realistische situaties.
In De stad der zienden leidt een bizarre politieke gebeurtenis tot de volkomen onbestuurbaarheid van een stad. Een grote meerderheid van de bevolking weigert bij de verkiezingen te kiezen voor een van de traditionele politieke partijen, maar stemt bewust blanco. Het stadsbestuur besluit om de verkiezingen over te doen, maar het resultaat is nog rampzaliger. Meer dan tachtig procent stemt bij de tweede ronde blanco. De regering weet niet hoe ze moet reageren en denkt dat een anarchistische organisatie aanstuurt op de onbestuurbaarheid van het land. Het gevolg is een nietsontziende repressie, de inperking van de persvrijheid en het bespioneren van de eigen bevolking.
De politici beseffen wel de reden voor de blanco stemmen, maar proberen een vijand te creëren in de hoop opnieuw legitimiteit te winnen. Zo organiseren ze zelf een staking van de vuilnisophalers, maar als huisvrouwen spontaan de straten op gaan om ze te kuisen, keert de rust terug. Misdrijven gebeuren wel, maar de bevolking zorgt er zelf voor dat de daders gepakt worden en legt milde straffen op. Tot grote ontsteltenis van de politici lijkt de politie overbodig. Ten slotte is het de vraag of de bevolking een overheid nodig heeft.
Saramago beschrijft op een treffende manier de ingesteldheid van de eertijds democratisch verkozen leiders die in hun streven naar orde, stabiliteit en macht alleen aan zichzelf denken en niet willen inzien dat mensen ook zonder leiders verder kunnen.
Het dramatische hoogtepunt is een aanslag op de metro waarbij veel slachtoffers vallen en die georganiseerd was door de regering zelf. De bedoeling is het moreel van de inwoners te ondermijnen. Maar dat lukt niet. De inwoners komen op straat, wapperend met witte vlaggen. Saramago beschrijft hoe ze in een indrukwekkende stilte door de straten trekken. De breuk tussen het volk en de politiek is definitief. Waar hebben we dat nog gezien?
Het enige wat de bestuurders nog kunnen bedenken is de aanpassing van de grondwet waardoor elke blanco stem als ongeldig wordt beschouwd. De enkele ministers beseffen dat er een fundamenteel probleem bestaat en nemen ontslag. Hun bevoegdheden worden overgenomen door de overblijvende politici. De minister van Binnenlandse Zaken probeert tegen beter weten in iemand aan te wijzen als de aanstichter van alle kwaad, een spilfiguur die de anderen aangezet zou hebben om blanco te stemmen. Hij schakelt de bevriende pers in, maar dan gebeurt het onvoorstelbare. Eén krant vertelt het echte verhaal en wordt gecensureerd. Maar de menselijke vindingrijkheid wint het van de terreur. Talloze burgers verspreiden de boodschap via kopieermachines en enthousiaste jongeren bedelen de papieren van huis tot huis. De kloof tussen de politiek en de burgers is compleet.
In het slot spelen de protagonisten van De stad der blinden, een eerder boek van Saramago,een cruciale rol. Er wordt een klopjacht georganiseerd op de enige vrouw die vier jaar eerder niet blind werd. Die jacht dient alleen om de regering het gevoel te geven dat ze greep heeft op de zaak.
Voor het raadsel van de blanco stemmen wordt geen oplossing gevonden. Er is ook geen oplossing zolang de machthebbers de hand niet in eigen boezem durven te steken. Door de blanco stemmen aan de bevolking te wijten en niet aan het eigen handelen, wordt het doel van de verkiezingen uit het oog verloren.
Het fantasiebeeld dat Saramago schetst blijkt verontrustend herkenbaar. Het verhaal is een aanrader voor al wie belang stelt in de drijfveren van politici en bewindslieden die ervan overtuigd zijn dat ze handelen in het 'algemeen belang'. Het toont aan dat dit 'algemeen belang' een misvatting is waarin alleen de machthebbers steevast geloven en die zij met hand en tand menen te moeten verdedigen.
Geboorteplaats: Azinhaga
Nationaliteit: Portugese
José de Sousa Saramago (Azinhaga, 16 november 1922) is een van de belangrijkste Portugese hedendaagse schrijvers. Hij won in 1998 de Nobelprijs voor de Literatuur.