In DeWereldMorgen van 15 augustus 2024 plaatste Walter De Smedt een opiniestuk over het fenomeen dat de ontzuiling ook een ontburgering tot gevolg had. Hij verwijst hierbij naar zowel een analyse in SamPol van Luc Huyse als naar een uitspraak van Mark Elchardus in De Morgen van 5 augustus.
Uit het betoog van beide emeritus-hoogleraren sociologie haalt hij een dienstige conclusie: “Wij hebben de maatschappelijke waarde van de verzuiling sterk onderschat. De staat heeft de rol van de middenveldorganisaties niet overgenomen.”
Men kan inderdaad vaststellen dat de zuilen blijk gaven van een sterke “...organisatorische energie op welzijnsgebied en de katholieke, socialistische en liberale organisaties en verenigingen leverden de mensen en het kader.” “In ruil gaf het royale subsidiebeleid van de overheid hen sterke groei-impulsen. Opkomst en uitbouw van de verzorgingsstaat vallen dus in de tijd volledig samen met de spectaculaire expansie van de zuilen.”
Men zou kunnen stellen dat door de wisselwerking en wederzijdse beïnvloeding tussen de zuilen en de (verzuilde) politieke partijen de burgers nog enigszins invloed konden uitoefenen over hoe ze hun samenleving zouden vormgeven. Wel met dien verstande dat de mensen gestuurd werden door de ideologie van de zuil waartoe ze behoorden. Men kan zeggen dat ze door hun “zuil” toch nog enigszins werden bevoogd.
De journaliste Bieke Purnelle noemde Guy Verhofstadt “de grafdelver van het middenveld”. In zijn burgermanifesten eiste Guy Verhofstadt dat aan de burger zou worden gegeven wat hem toekomt. “Door zijn pleidooi voor ontzuiling en herstel van het primaat van de politiek ontnam hij de burger evenwel zijn sterkste wapen waardoor vele van zijn betrachtingen werden ingevuld. Anderzijds heeft het primaat van de politiek voor een kloof tussen de burger en de politiek gezorgd.”
Maar wat komt de burger nu toe? In een democratie komt het aan de burgers toe dat ze zichzelf besturen. Het is blijkbaar gerechtvaardigd te beweren dat de ontzuiling ook een ontburgering teweeg bracht. Via de, weliswaar verzuilde, middenveldorganisaties hadden de burgers nog enige mogelijkheid om, vanuit de basis, zelf hun samenleving mee vorm te geven. In plaats daarvan poneert Verhofstadt, en nu ook De Wever, de “nuttige” rol van een sterke staat.
Bij gebrek aan werkbare alternatieven heeft de staat echter zijn “nut” niet waargemaakt.
Het primaat van de politiek houdt in dat de politici over de hoofden van de mensen heen het beleid bepalen. En de burgers dan?
Dit is een fundamenteel anti-democratische houding!
Het fenomeen “ontzuiling”
Naast de machinaties uit politieke hoek om de zuilen te ontmantelen (Verhofstadt) is er nog een dieperliggende oorzaak om het ontzuilingsfenomeen te begrijpen. Hiervoor moeten we de evolutie van de mensheid, vanuit de oudheid door de eeuwen heen, mee in ogenschouw nemen. Het is een evolutionaire ontwikkeling die als een rode draad door de mensheidsgeschiedenis heen loopt.
In vroeger tijden werd het gemeenschapsbelang boven het individuele belang gesteld, omdat de individualiteit nog niet voldoende ontwikkeld was. De individualiteit had nu eenmaal de gemeenschap nodig om zijn krachten te kunnen ontwikkelen. In de loop der geschiedenis wordt het individu steeds sterker en kan het bevoogding door de gemeenschap steeds minder verdragen. Het belang van het individu komt steeds meer op de voorgrond te staan. Dit is een evolutionaire wetmatigheid die onomkeerbaar is. In onze huidige samenleving spreekt men wel van het individualiseringsproces: mensen worden steeds bewuster, mondiger en willen meer en meer zelf hun keuzes bepalen.
Het afkalven van het zuilgebonden middenveld heeft te maken met deze evolutie. De mensen laten zich niet meer bevoogden door de ideologieën van de katholieke, socialistische of liberale zuilen. Zij worstelen zich los uit de belangen van de instellingen. Ook de leegloop van de partijen is hiervan een symptoom.
Een politiek die geen rekening houdt met deze onontkoombare ontwikkeling vervreemd meer en meer van de werkelijkheid.
Een sterke staat?
Een soort sterke eenheidsstaat, die geleidelijk aan alle gebieden van het openbare leven in handen heeft gekregen is eigenlijk niet opgewassen tegen zijn taak ten aanzien van bepaalde grote menselijke eisen, omdat hij niet in staat is tegelijkertijd het geestes- culturele leven, het staatspolitieke of juridische leven in engere of ruimere zin, en het economische leven te omvatten.
Wat bedoelt De Wever met een sterke staat?
Is dit een sterke “overheid” die regeert over haar “onderheid” (=onderdanen)?
Is dat een staat waarin de burger langs de zuilen zijn rechten en eisen kon waarmaken, wat hem de welvaartsstaat heeft opgeleverd?
Is het de liberalistische economische belangen van de privé, van de bouwpromotoren, de havenbazen en de chemiereuzen, voor die van de gemeenschap te stellen?
De individualisering heeft als consequentie dat: " Het doel van iedere staat of maatschappij moet zijn ervoor te zorgen dat de enkeling op de best mogelijke manier tot zijn recht komt. (..) Zijn ideaal zal het volledig ontbreken van machtsverhoudingen zijn. De staat zal tot een gemeenschap worden, die niets voor de staat zelf, maar alles voor de afzonderlijke mens nastreeft."
Een eenvoudige praktische conclusie die men hieruit kan trekken is dat men zo veel mogelijk in iedere samenleving de eigen verantwoordelijkheid van individuen zou moeten bevorderen. Hiertoe moet men dan wél de mogelijkheden scheppen, onder andere door mensen daadwerkelijk de mogelijkheid te bieden tot participeren en meebeslissen.
Dit kan in een echte democratie waar de burgers zelf het beleid bepalen.
In de praktijk betekent democratie dat de burgers de mogelijkheid moeten hebben om via zelf ingediende/opgestelde wetsvoorstellen te bepalen hoe ze hun samenleving vorm willen geven.
Dit kan in een echte directe democratie waar de burgers bindende referenda kunnen organiseren om bepaalde bekommernissen en problemen zelf op te lossen.
Een nieuw middenveld?
Om dit klaar te krijgen moeten mensen zich natuurlijk organiseren. Rond bepaalde problematieken en thema’s zullen mensen zich verzamelen. Initiatieven en discussies worden op gang gebracht. Deze verzameling van burgers is het nieuwe middenveld, vrij van de bevoogding door enige zuil. De onstuitbare individualisering dient harmonisch te laten verlopen, dat wil zeggen dat het sociale gewild dient te worden. Om door het individualisme niet tot egoïstische, corporatistische eenzijdigheden te vervallen dienen alle burgers wetten en afspraken te maken om de grenzen van het gerechtvaardigd persoonlijk streven te bepalen. De burgers moeten onderling bepalen hoe schraapzucht en propaganda beperkt dient te worden. Wat hen bindt is niet een bepaalde ideologie maar hun rechtvaardigheidsgevoel waarmee ze een gemeenschappelijke probleem of onderwerp samen aanpakken. Alleen individuen beschikken over een geweten en moreel oordeelsvermogen. Instellingen, instituten en organisaties hebben geen geweten. De burgers vertegenwoordigen zichzelf en hun rechtvaardigheidsgevoel wordt aangesproken.
De mensen bezitten de mogelijkheid om zich te engageren voor bekommernissen en thema's die zij belangrijk vinden, zonder omweg via partijen of politici. De door initiatieven en referenda op gang gebrachte discussies bieden de deelnemers de garantie dat hun wensen ernstig genomen worden.
Op deze manier kan rekening worden gehouden met alle lagen van de bevolking. Iedere burger, uit gelijk welke laag dan ook, uit kwetsbare groepen, zoals mensen in armoede, mensen met een handicap, ouderen, jongeren en vrouwen, heeft zo de mogelijkheid om via een gegarandeerd vrije en gelijke stem deel te nemen aan de besluitvorming. Zowel door hierin initiatieven te kunnen nemen als door erover te stemmen.
De omkering van de ontburgering – Actief burgerschap!
Als blijkt dat de mensen via referenda daadwerkelijk de vormgeving van hun gemeenschap zelf kunnen bepalen, zal het democratisch bewustzijn in brede lagen van de bevolking groeien en sterker worden. De mensen zullen meer en meer actief deelnemen aan het beleid en de smaak van actief burgerschap te pakken krijgen.
Sluit u aan bij Meer Democratie vzw en steun ons om directe democratie mogelijk te maken. Deze acties zijn alleen mogelijk door mensen als u. Meer Democratie vzw krijgt geen subsidie en de meeste private fondsen sluiten politieke doelstellingen uit. Help ons nog sterker te staan en wordt ‘Vriend van de Democratie’ voor een maandbedrag dat u zelf kiest. Daarmee zorgt u dat we snel kunnen handelen en acties op langere termijn kunnen plannen. Maar ook met een eenmalige donatie helpt u onze acties vooruit!