Luc Huyse waarschuwt voor “een beleid dat bevolkingsgroepen naar politieke onverschilligheid duwt.”
“Maar nog dreigender is de spectaculaire toename van hele bevolkingsgroepen die pendelen tussen politieke onverschilligheid en explosieve bewogenheid, tussen apathie en antipathie. In recente verkiezingen, hier en in de Verenigde Staten, hebben zij een ware schokgolf veroorzaakt.”
Het drama is dat de politici de schuld dragen voor de massale uitwijking naar onverschilligheid. Er is een visie op democratie en op burgerschap ontstaan die mensen tot apathie brengt. Het is een visie die leidt naar ontburgering: politici beweren steeds vaker dat een echte democratie directe lijn tussen hen en de individuele burger vereist. Middenveldorganisaties en verzamelingen van burgers zijn voor hen louter ballast. Hier stelt Luc Huyse een correcte diagnose: als het individu, alleen het individu, de bevoorrechte partner van de politicus kan zijn “verliezen de mensen geleidelijk de vaardigheden die ze nodig hebben om hun belangen samen met anderen te verdedigen. Even geleidelijk verdwijnt een gedragen burgerschap als component van onze identiteit. Politiek wordt dan een soort buitenland. Dat heet, alle retoriek ten spijt: uitburgering.”
Politieke onverschilligheid vindt voor een groot gedeelte zijn oorsprong in het feit dat de mensen geen impact hebben op de politieke besluitvorming. Om de vijf jaar moeten ze bij verkiezingen hun stem afgeven aan politici waarvan het gedrag onvoorspelbaar is omdat persoonlijke carrière en partijbelangen sterker doorwegen dan de “volksbelangen”.
Explosieve bewogenheid vindt vaak zijn oorsprong in gevoelens van wrok, frustratie en gekwetstheid. Politici, met name populisten, maken regelmatig gebruik van deze onvrede om hun eigen agenda te bevorderen. Zij voeden het idee dat mensen geïsoleerd en kwetsbaar zijn in een vijandige wereld. Wanneer economische omstandigheden iemand negatief raken – bijvoorbeeld door inflatie – of wanneer iemand dat simpelweg zo ervaart, kan dit leiden tot een intern conflict. Dit conflict versterkt gevoelens van onrecht, uitsluiting en woede. Het resultaat is een gevoel van machteloosheid, gecombineerd met een slachtoffercultuur, die een vruchtbare bodem vormt voor wrok en rancune.
Deze situatie vergroot de behoefte aan een externe autoriteit die orde op zaken stelt. Wrok maakt het aantrekkelijk om het idee van het afschaffen van de rechtstaat te accepteren, zelfs zonder een duidelijk alternatief. De nadruk ligt immers niet op wat ervoor in de plaats komt, maar op de persoonlijke onvrede en de emoties die daarmee samenhangen. Hierdoor ontstaat de roep om een sterke leider, een verlosser die de problemen zal oplossen. Dit effent de weg naar autoritair leiderschap of zelfs een totalitair regime.
Bij de laatste verkiezingen in de Verenigde Staten zijn deze dynamieken duidelijk zichtbaar geworden.
De concentratie van macht in plaats van de verdeling ervan leidt tot de onderdrukking van individueel initiatief en zelf gegenereerde autoriteit. Dit betekent een verlies van de soevereiniteit van het volk. In een systeem waar macht wordt geconcentreerd, wordt de ruimte voor persoonlijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid geminimaliseerd, wat juist essentieel is voor een samenleving waarin burgers daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen en hun stem kunnen laten horen.
In een echte democratie, dit wil zeggen een democratie waar de mensen steeds het laatste woord kunnen hebben, komt de macht bij het volk, bij de mensen te liggen. Een ware democratie is het middel bij uitstek om totalitarisme te voorkomen. Het kernwoord van democratie is zelfrepresentatie. Het machtsstreven is de grootste vijand van een democratie. We zijn toe aan een omkering van de machtsverhoudingen. Geen instantie, leider of vreemde macht staat boven het volk - dit is de verzameling van burgers. De democratie is een bestuursvorm waarin de wil van het volk de bron is van legitieme machtsuitoefening.
Zelfrepresentatie en zelfbestuur kunnen worden gerealiseerd via Bindende Referenda op volksinitiatief. Het referendum op volksinitiatief is een systeem waarmee burgers nieuwe wetten kunnen aannemen, bestaande wetten kunnen aanpassen of schrappen.
Een nieuw middenveld?
Deze direct-democratische bestuursvorm houdt dan ook in dat de mensen, of groepen van mensen, met elkaar in gesprek gaan, in overleg gaan over hoe ze gestelde problemen of problematieken wensen aan te pakken. Hiertoe moeten ze zich natuurlijk organiseren. Rond bepaalde problematieken en thema’s zullen mensen zich verzamelen. Initiatieven en discussies worden op gang gebracht. Deze verzameling van burgers is het nieuwe middenveld.
Op deze manier garandeert directe democratie een grote positieve betrokkenheid van de mensen in het politieke proces. De burger bezit de mogelijkheid om zich te engageren voor thema's die hij belangrijk vindt, zonder omweg via partijen of politici, noch door individueel met de een of andere politicus in discussie hoeven te gaan.
De door initiatieven en referenda op gang gebrachte discussies bieden de deelnemers de garantie dat hun wensen ernstig genomen worden. De politieke onverschilligheid en apathie verdwijnt meer en meer omdat de mensen merken dat zij zelf het beleid kunnen bepalen.
Ook de explosieve bewogenheid en antipathie wordt getemperd; frustraties en onvrede kunnen worden geventileerd in discussies en overlegvergaderingen, waar in een fair gesprek naar voorstellen tot mogelijke oplossingen wordt gezocht. De roep naar een sterke leider ebt weg.
Actief burgerschap
De democratie is sterker dan we denken als we de “Democratie” correct toepassen en bindende referenda op volksinitiatief mogelijk maken. Als blijkt dat de mensen via referenda daadwerkelijk de vormgeving van hun gemeenschap zelf kunnen bepalen, zal het democratisch bewustzijn in brede lagen van de bevolking groeien en sterker worden. De mensen zullen meer en meer actief deelnemen aan het beleid en de smaak van actief burgerschap te pakken krijgen.
Bron: De Standaard (18-11-2024)
Sluit u aan bij Meer Democratie vzw en steun onze actie om bindende referenda mogelijk te maken. Maar hiervoor moet de Belgische Grondwet worden aangepast.
Beste medeburger, doe met ons mee en teken de petitie om de Belgische Grondwet aan te passen om bindende referenda in ons land mogelijk te maken.
Grondwetswijziging voor invoering van bindende referenda
https://dekamer.mijnopinie.belgium.be/initiatives/i-988?locale=nl
Marc Vanvelk, Bestuurslid Meer Democratie vzw