Hoe kiezen de Zwitsers?

Randinformatie
Dit unieke politieke systeem wordt gekenmerkt door een ver doorgedreven federalisme, subsidiariteit, decentralisatie, directe democratie, het militiesysteem, streven naar compromis en participerende burgers, en sterk ontwikkelde elementen van horizontale en verticale machtsdeling. In geen enkel land ter wereld hebben burgers en kantons zo’n grote en directe invloed op het federale politieke besluitvormingsniveau als in Zwitserland.

De Volksvertegenwoordiging, Nationalrat, telt 200 leden en wordt samengesteld op basis van de stemmen van burgers van 18 jaar of ouder en op basis van evenredige vertegenwoordiging (Proporzsystem) volgens de verkiezingsuitslag voor het hele land. De Raad van Staten, Ständerat of Kantonraad, telt 46 leden en wordt door dezelfde burgers per kanton verkozen op basis van absolute meerderheid per kandidaat (Majorsystem) Samen vormen zij het parlement, de Bundesversammlung. Deze kiest de Bundesrat, de uitvoerende regering, voor een periode van 4 jaar uit een aantal partijen van het parlement, waarbij taal, kanton, politieke voorkeur en geslacht een rol spelen. De samenstelling bestaat uit de 4 grootste partijen in de verhouding van 2:2:2:1 wat zij het Konkordanzsystem noemen. De consensus begint hier al aan de top, waarbij zij naar buiten treden als een eenheid (niettegenstaande verschillende opvattingen kunnen bestaan), volgens het collegialiteitsprincipe. Het zijn 7 ministers en ieder is verantwoordelijk voor een departement; ze zijn gelijkwaardig, een eerste minister ontbreekt. Wel kiezen zij ieder jaar een nieuwe voorzitter en vicevoorzitter, waarbij de eerste ook dienstdoet als president.

Hoe kiezen de Zwitsers?
Zij gaan niet in een muf hokje een bolletje inkleuren bij de naam van een kandidaat zoals hier, maar ze stellen zelf een kandidatenlijst samen. Iedere kiezer krijgt een enorme enveloppe thuisgestuurd met daarin een lege lijst en de kandidatenlijsten van alle partijen. Je kan zowel de voorgedrukte lijst als de lege lijst gebruiken. Vervolgens kunnen kiezers kandidaten toevoegen of verwijderen van de lijst. Een kandidaat kan worden toegevoegd door zijn naam te noteren, dat mogen zelfs kandidaten van een andere lijst zijn (panacheren) en eventueel kan je een dubbele stem (cumuleren) op een kandidaat uitbrengen. Tevens hebben de kiezers de mogelijkheid om ongewenste kandidaten van een lijst te verwijderen door deze eenvoudig door te strepen. Ze moeten echter wel opletten dat het aantal kandidaten op een lijst niet hoger ligt dan het aantal zetels dat het kanton naar de nationale raad kan sturen. Om kandidaten toe te voegen of te cumuleren op een voorgedrukte partijlijst, moeten er dus bestaande kandidaten worden verwijderd.

Kiezers moeten zelf hun definitieve lijst afgeven op het stembureau of deze per brief retour sturen; dit gebeurt in de meeste gevallen. In sommige kantons (proef) is het ook mogelijk om via internet te stemmen. Dan worden de stemmen geteld, het stemmenaantal van een partij wordt gevormd door de optelsom van alle stemmen op haar individuele kandidaten. Zetels worden eerst toegewezen aan partijen en vervolgens aan personen, op basis van de volgorde van de stemmen. Men kan dus zelf zijn eigen lijst samenstellen, dankzij de mogelijkheid om te stemmen op kandidaten van verschillende partijen, om kandidaten te cumuleren en te verwijderen. Dit verkleint de kloof tussen kiezer en gekozene, democratiseert de interne partijstructuur en verkleint de macht van de partij-bobo’s .Het vergroot ook de handelingsvrijheid van de individuele parlementsleden, doordat zij een
direct mandaat hebben gekregen en minder afhankelijk zijn van hun partij om herkozen te worden. Parlementsleden kunnen hierdoor een eigen achterban opbouwen.

Het stelsel van open lijsten speelt in op het feit dat kiezers zeer goed in staat zijn om standpunten van partijen te combineren en vertegenwoordigers te kiezen of selecteren. Bij de kantonraadverkiezingen hebben de kiezers de keuze om twee kandidaten (in normale kantons) en één kandidaat in een klein (half) kanton te verkiezen, waarbij soms in twee beurten de verkozenen bepaald worden.